Details van de legers:

• Toestand Belgisch leger ten tijde van augustus 1914
• Toestand Belgisch leger ten tijde van mei 1940
• Toestand Duits leger ten tijde van meidagen 40

Gesneuveldenlijsten:

Beschrijving Bruggenhoofd Gent.

De plannen van Bruggenhoofd Gent als Fortengordel.

De Bouw van Bruggenhoofd Gent is maar een klein onderdeel van de ganse fortificatiepolitiek die plaats had over het ganse Belgische grondgebied. Enkele jaren speelde men ook met het idee Bruggenhoofd Gent uit te bouwen als een Fortengordel in plaats van de ooit gebouwde bunkerlinie. Hieronder vindt u een kort overzicht van de toenmalige eerste plannen, die gelukkig voor de streek, nooit uitgevoerd werden.

• De Bouw van Bruggenhoofd Gent.
  • De Belgische fortificatiepolitiek voor WO II.
    • Bruggenhoofd Gent als Fortengordel.
  • Korte beschrijving van het Belgisch leger voor mei 1940.
  • Korte beschrijving van het Duitse leger voor mei 1940.
  • Overzicht van de Belgische fortificaties voor mei 1940.
• De Structuur van Bruggenhoofd Gent.
• Een nadere blik op de technische kant van de bouw van de bunkers.
• Beschrijving van de binnenkant van de bunkers en hun bewapening.
• Camouflage van de bunkers.
• Enkele opmerkingen en tekortkomingen aan dit bruggenhoofd.
• De Achttiendaagse Veldtocht zoals beleefd aan Bruggenhoofd Gent.
• Het lot van Bruggenhoofd Gent na drie dagen strijd.

Het eerste idee sprak over twee grote forten op Betsberg en Muntekouter. Deze forten zouden qua opbouw sterk gelijkend geworden zijn met de forten zoals men ze in dezelfde periode nog heeft bijgebouwd meer oostelijk van Luik, namelijk deze van Eben-Emael, Neufchateau, Battice en Tancremont. Daarnaast was er sprake van een kleiner fort op Semmerzake. Aan de Schelde tussen Eke en Semmerzake was een overstromingsgebied voorzien net zoals aan de Leie tussen Astene en Deinze. De scheldekant bij Kwatrecht zou men nog van een kleinere extra verdediging voorzien om opnieuw het geheel als een verdedigbaar geheel te kunnen beschouwen.

Origineel plan waarbij Bruggenhoofd Gent niet voorgesteld werd als een bunkerlinie maar als een Fortengordel. (Bron: Moskou-archieven)

Literatuur over deze plannen is terug te vinden in de periode 1928 tot 1931. Dat niet iedereen meteen gevonden was voor deze eerste versie van plannen mag duidelijk blijken uit een intern rapport van de Genie gericht aan de militaire leiding. In dit schrijven, daterend van 2 september 1931, wordt enerzijds het belang benadrukt van het kleinere fort dat gebouwd zou moeten worden te Semmerzake met als hoofddoel, zicht op de Schelde in de diepte van de vallei. De functie zou in dit geval tweedelig moeten zijn. Zowel offensief als defensief.

In het geschrift vindt men ook zware twijfels of de overstromingsgebieden er wel in zullen slagen het hoofdzakelijk vlakke land tussen Eke en Astene voldoende te versperren voor eventuele gemotorisseerde troepen.

Ook zijn er toen reeds zware twijfels of de voorziene zware forten van Muntekouter en Betsberg de streek over hun volle lengte voldoende zouden kunnen verdedigen.

Bijkomende informatie over het origineel geplande fort te Betsberg.

Als u onderstaande schets van het voorziene fort op Betsberg ziet, en dit probeert op een luchtfoto van hetzelfde terrein te plaatsen zoals hij heden kan teruggevonden worden op Google Earth, blijkt wel hoe indrukwekkend het fort wel zou geweest zijn. Ook mag blijken welke grote impact de bouw ervan zou gehad hebben op de streek. Zo goed als zeker had zelfs de huidige lokatie van het kasteel van Betsberg verborgen gezeten onder de meest noordelijke hoek van het fort.

Links een schets zoals het fort gesitueerd werd op de originele plannen (Moskou-archieven) en rechts een foto van Google Earth van dezelfde lokatie nu. Laat u op de foto niet misleiden. De hoofdwegel naar het bos toe is niet de witte lijn op de foto. De witte lijn is de weg die naar het rusthuis loopt. De vroegere hoofdweg ligt iets meer naar rechts en is ondertussen voor de eerste 150 meter een totaal niet onderhouden veldwegel.

Beschrijving zoals teruggevonden in oude voorstudie.

• Het fort zou een totaal oppervlak innemen van 17 hectare. Men rekende hiervoor op een onteigeningskost van 50.000 Bef per hectare wat de onteigening van de gronden alleen al bracht op 850.000 Bef.
• Naast deze 17 hectare overwoog men nog 2 hectare van het eigenlijke bos mee te onteigenen omdat de kans bestond dat dit hier en daar het effect van het fort zou teniet kunnen doen en toch nog deels zou kunnen moeten verdwijnen. Dit bracht de totale geschatte prijs voor de onteigening op 950.000 Bef.

De bewapening van het fort en de verschillende beschreven onderdelen

• 3 Blokken verbonden met een interne kazerne van het fort. (C, D en E).
  • Blok C en E zouden elk worden bezet door 1 specifieke Compagnie Infanterie opgebouwd uit 2 Pelotons Infanterie, 2 secties Mitrailleurs en 1 Peloton Genietroepen.
  • Blok D omvatte intern wat men kon bestempelen als een kazerne. In de onderste ruimtes hiervan werd een centrale telefonieruimte voorzien alsook een ruimte voor interne stroomvoorziening, een commandopost,... Deze blok zou worden bezet door 3 Pelotons Infanterie, 1 Peloton Genietroepen en 4 secties 75 mm geschut onder koepel, 4 secties Mitrailleurs waarvan er 2 opgesteld onder koepels en 2 achter schietgaten. Daarnaast krijgt de structuur ook nog 2 secties mortieren toegewezen;
• Blok F is een grotere lineaire structuur en vormt de keelstructuur van het Fort. Deze werd dan bezet door 1 Compagnie Infanteristen, opgebouwd uit 2 Pelotons Infanteristen (reserve van het bataljon), Deze structuur bevatte ook intern 2 mitrailleurbunkers om de flanken mee te verdedigingen.
• Daarnaast waren er ook 2 vooruitgeschoven observatiepunten (A) en (B).
  • Vooruitgeschoven post A was allicht de toen nog bestaande Vinkemolen. Deze zou gesteund worden door enkele mitrailleursecties alsook in het vuurbereik liggen van enkele van de mitrailleurbunkers van het fort.
  • Vooruitgeschoven post B zou dan te zoeken geweest zijn waar nu nabij Moortsele station de zware bunker A30 werd gebouwd, in de talud van de toenmalige tramlijn. Zij moesten naast uit 2 secties Mitrailleurs ook mortieren ter beschikking hebben voor het eventueel bestoken van de Gondebeek en de sector voor bunker E
• Globaal had het fort op deze manier:
  • 4 koepels voor 75mm geschut. Deze zouden zowel moeten kunnen dienen voor het beschieten van dichte als verder afgelegen doelen.
  • Minimum 1 koepel voor een mitrailleur voor de directe verdediging. Dit zou allicht uitgebreid worden tot 3.
  • 7 schietgaten voor zware mitrailleurs, 3 voor lichtere mitrailleurs en nog eens 7 voor vast opgestelde 47mm kanonnen.
• Er zouden origineel geen bijkomende bunkers gebouwd worden voor bijkomende verdediging van het fort, buiten het voorziene terrein voor het fort. Toch blijkt hiervan in latere ideeën over deze forten dan weer wel sprake van.
• Aan de buitenkant zou het fort omgeven zijn door een antitankgracht en antitankhindernissen.
• Er is sprake van twee extra observatiekoepels maar in totaal zou het fort voorzien dienen te worden van 15 observatieposten (allicht dus niet allen koepels).
• Samengevat zou dit de totale bezetting vormen van het Fort Betsberg
  • 1 Bataljon Infanterie (3 Comp Infanterie - 1 Comp Mitraillleurs)
  • 1 Comp Mitrailleurs
  • 2 Secties Mitrailleurs onder koepel
  • 1 Compagnie Genie
  • 1 Batterij van 6 Secties 75 mm geschut waarvan 4 stuks onder koepel
  • 1 Batterij van die 3 secties mortieren

Beschrijving van de specifieke uitvoering van de betonneringswerken.

• Het plafond van de bouwwerken zou een dikte krijgen van 2.50 meter uitgevoerd in gewapend beton.
• De wanden van het fort die direct zouden getroffen kunnen worden door vijandelijke granaten, kregen wanddiktes van 2.75 meter in gewapend beton.
• Andere wanden zouden tussen 0.75 en 1 meter dik zijn.

De ondergrondse te verwezelijken structuren.

• Het plafond van de ruimtes en de gangen van het fort zouden zich bevinden op een diepte van 12 meter onder het huidige maaiveld.
• Wegens de grote diepte die men verzag voor de gangen en kamers van het fort, zag men ook een bijkomend probleem van grondwater dat door de muren het fort zou kunnen binnenkomen. Dit zou zeker een aanzienlijke bijkomende kost opleveren om het fort leefbaar te houden.
  • Een eerste oplossing van dit probleem was een ondergronds afvoersysteem, doorheen het bos om het water af te leiden naar de noordkant van de Betsbergse bossen. Dit zou zeker de duurste oplossing zijn daar dit ondergrondse grachtensysteem meer dan 600 meter lang zou moeten worden.
  • Een tweede oplossing was een systeem van mechanische pompen. Deze zouden het water in de antitankgrachten kunnen pompen nadat het eerst zou samengebracht worden in een grote citerne in het binnenste van het fort. Hieruit zou het dan indien de citerne voldoende gevuld was, overgepompt worden naar de gracht. Dit zou een veel goedkopere oplossing zijn dan de eerste.

Specifieke voorzieningen in het fort.

• Het fort zou worden voorzien van twee diepe waterputten, elk voorzien van een zuiveringssysteem voor het opgepompte water.
• Het ganse fort zou worden voorzien van een onafhankelijke ventillatiesystemen. Men opteerde niet voor één algemeen systeem voor het ganse fort.
• Interne commandopost gekoppeld aan een communicatiesysteem doorheen het ganse fort en een interne telefooncentrale.
• Ventillatie doorheen het fort
• Centrale verwarming
• Luchtzuiveringssysteem
• Keukens (*)
• Sanitaire voorzieningen (*)
• Bevoorrading zou eventueel kunnen per spoor gebeuren vanuit Landskouter. Dit diende nog in detail uitgewerkt te worden.
• ...

(*) Deze infrastructuur was in de basisversie enkel voorzien in blok D. Bij de overige blokken zou dit eventueel bijkomend worden voorzien in oorlogstijd...

Algemeen uitzicht van het fort.

• Men ging zoveel mogelijk het huidige uitzicht van het terrein proberen te behouden. Het eigenlijke bos ging zoveel mogelijk onaangeroerd blijven. Ook moesten wegen en afwateringen zoveel mogelijk in originele toestand blijven.
• De koepels zouden ongeveer 1 tot 1.5 meter boven het maaiveld uitsteken.
• Er zou een grondwerk nodig zijn voor het uitgraven van ongeveer 250.000 m³ grond. Dit heeft hoofdzakelijk ook veel te maken met de aanleg van de antitankgrachten. Hiervan zou ongeveer 200.000 m³ definitief moeten afgevoerd worden. Men schatte in die tijd de kostprijs voor het afvoeren van het grondoverschot al op 3 a 4 miljoen oude Belgische franken.
• De antitankhindernissen zouden een hoogte hebben van 3.25 meter en voorafgegaan worden van 2 rijen prikkeldraadversperring. Ze zouden bestaan uit stalen profielen die aan de basis verankerd waren in het beton.
• De flanken zouden bijkomend verdedigd worden door ingegraven bunkers, sterk gelijkend op bunkers tegen directe doorbraak. Ze zouden namelijk beiden voorzien zijn van twee schietgaten voor mitrailleur, één schietgat voor een mobiel 47mm kanon en een schijnwerper.
• Aan de voorzijde van het fort zouden in het talud ook nog eens aan elke kant van de toegang, twee ingegraven bunkers gezeten hebben. Deze zouden per bunker 1 mitrailleur en een vast opgesteld 47mm kanon bevat hebben.
• Al deze ingegraven bunkers waren met een ondergronds gangensysteem onderling met elkaar verbonden.
• De observaties zouden gebeuren met 4 periscopen. Twee zouden aan de voorzijde van het fort gestoken worden in de bunkers in het talud. De andere twee zouden in de bunkers van de flanken zitten.
• Elk van de koepels voor 75mm kanonnen zou een munitiemagazijn moeten hebben van minstens 1000 granaten.
• Het eigenlijke ingangsgebouw zou voorzien zijn van een drietal lichtere mitrailleurs en 2 vast opgestelde 47mm kanonnen.
• De ingang zou bijkomend beschermd worden worden door een bunker op een honderdtal meter voor de eigenlijke ingang. Deze zou opnieuw voorzien zijn van 1 schietgat voor mitrailleur en een vast opgesteld 47mm kanon.

Bezetting nodig om dit fort degelijk te kunnen laten functioneren.

Men rekende hiervoor op 6 secties 75 mm geschut waarvan er 2 in bunkers zouden gezet worden. Daarnaast waren voor Fort Betsberg 6 secties mitrailleurs nodig waarvan er 2 in bunkers zouden opgesteld worden.

• Bezettingsplaats	Aantal	Bezetting	Totaal
  Koepel 75mm geschut	4	8	32
  Koepel mitrailleur	1	6	6
  mitrailleursecties	7	6	42
  Vast opgestelde 47mm kanonnen	7	5	35
  Lichte mitrailleurs aan ingang	3	1	3
  Algemene bezetting voor allerhande taken.	32		32
  		Totaal	150

• Als men het fort 24/24 uren operationeel wilde houden had men het dubbele van deze bezetting nodig, wat neerkomt op 300 soldaten.

Een eerste schatting van de kostprijs voor de bouw van het fort.

Helaas is deze prijszetting gebaseerd op prijzen van een vrij recent daarvoor gebouwd fort in de buurt van Metz (Frankrijk). Dit werd nog gebouwd voor de grote dreiging van een komende oorlog en de schatting zat op basis hiervan reeds op 20 Miljoen BEF. (Heden 2024, rekening houdend met inflatie tussen toen en nu alsook levensduurte, +/- 40 Miljoen Euro)

Door de op dat moment reeds aanwezige oorlogsdreiging, vreest men op dat moment al dat voor hetzelfde te verwezenlijken rond 1931 al gemakkelijk zou kunnen oplopen tot een prijs per fort van 120 tot 160 Miljoen BEF. (Anno 2024 allicht vergelijkbaar met 240 à 360 Miljoen Euro)

Bijkomende informatie over het origineel geplande fort op Muntekouter.

Heel veel details hiervan zijn samenlopend met wat hierboven al kan gelezen worden bij het fort van Betsberg.

Budgetair was men zich van Belgische kant reeds bewust dat de bouw van beide forten financieel allicht niet haalbaar was. Gezien Munte qua onteigening nog heel wat groter zou zijn dan Betsberg, was dit zo goed als uitgesloten dat het ooit op die wijze gebouwd zou worden. Daarom ook dat het zeker nooit zo reeds in detail is uitgewerkt geweest als het fort van Betsberg (dat uiteindelijk ook nooit is gebouwd).

Het fort dat men hier voorzag zou grote gelijkenissen vertonen met het fort op Betsberg. Daarom is hier niet alles wat bij Betsberg reeds stond herhaald. U vindt hieronder nog enkel de zaken die afwijkend zijn met het voorziene fort op Betsberg.

Links een schets zoals het fort gesitueerd werd op de originele plannen (Moskou-archieven). Van dit fort vindt men wel nog geen exacte lokatie. De schets is nog onduidelijk en er blijkt nog geen volledige overeenstemming over de oriëntering van het fort. Het fort zelf zou allicht het grootste gedeelte van het terrein inpalmen waar heden de zendmasten staan. Er zouden echter nog heel wat gronden in de directe omgeving mee onteigend worden om verstoring van het fort te voorkomen. Rechts ziet u hetzelfde terrein zoals teruggevonden op Google Earth.

Beschrijving zoals teruggevonden in oude voorstudie.

• Het fort is wat ingenomen ruimte betreft veel groter. Niet dat gans het terrein ingenomen wordt door het fort zelf. Men wil echter gewoon zeker zijn dat de omliggende gronden niet verhinderd kunnen worden door bijvoorbeeld landbouwgewassen en dergelijke. De totale onteigening zou in dit geval 38 hectare beslaan. Dit is meer dan het dubbele van wat op Betsberg onteigend zou worden. Men rekende ook hier op een onteigeningskost van 50.000 Bef per hectare wat de onteigening van de gronden alleen al bracht op 1.900.000 Bef.
• Ik veronderstel dat men in dit geval de uitgegraven gronden zoveel mogelijk wou recuperen op de terreinen errond. Ik vermoed dit omdat er in de teksten over Muntekouter nergens sprake is van het afvoeren van overtollige gronden wat bij de tekst over Betsberg wel het geval was. Daar had men er een aparte kostenschatting aan verbonden dewelke men bij de prijsschatting van Munte niet terugvindt.

Voorziene grondwaterproblemen.

• Daar het terrein van Muntekouter merkbaar hoger is gelegen dan de hoofdweg, de huidige Hundelgemsesteenweg, zou het afvoerwater allen met afvoerbuizen gekanaliseerd worden in de richting van de gracht langs de steenweg.

Voorziene troepenbezetting voor het Fort op Muntekouter

Voor de bezetting van het fort rekende men op 5 secties 75 mm geschut waarvan er 3 in bunkers zouden gezet worden. Daarnaast waren er 5 secties mitrailleurs nodig waarvan er 3 in blokken zouden opgesteld worden.

Een eerste schatting van de kostprijs voor de bouw van het fort.

Bijkomende informatie over het origineel geplande fort op Semmerzake.

• Dit fort was veel kleinschaliger dan dat van Muntekouter en Betsberg.
• Het bezat maar 2 koepels voor 75mm geschut en twee bijkomende mitrailleurkoepels.
• Het was daarnaast ook voorzien van een aantal ingegraven bunkers in de flanken en de voorzijde. Hoe het het geheel er in detail zou hebben uitgezien, is allicht nooit echt in detail uitgewerkt geweest. De exacte beschrijvingen ontbreken daar in elk geval van.

Bij deze uitleg over de voorzien originele forten en vooral het bijhorende prijskaartje hoort allicht nog weinig bijkomende uitleg. Het zal wel snel vrij duidelijk zijn waarom uiteindelijk voor een bunkerlinie geopteerd werd en niet voor de bouw van een aantal kolossale forten. De bouw van één dergelijk fort, kwam uiteindelijk al duurder uit dan de bouw van de ganse linie zoals ze ooit effectief werd gebouwd. (De totale kostprijs van de bunkerlinie, inclusief onteigeningen, werd begroot op een totaal budget van 20.000.000 Bef.)

Ook bleek het voor bepaalde militaire leidinggevenden niet zo evident de ganse linie te verdedigen op basis van enkel deze forten. De vraag blijft namelijk of het geheel verdedigbaar zou zijn geweest zonder bijkomende tussenliggende bunkers tussen de forten en de Leie en de Schelde. In dat geval staat men na de bouw van enkel de forten nog verder van huis daar zich misschien daarna nog de extra bouw van bunkers zou opdringen.